Regionale metro rond Groningen

De bevolking van de regio Groningen / Assen is voldoende om een regionale metro te rechtvaardigen, op het model van de Duitse S-Bahn. Typerend zijn radiale lijnen die 25-30 km buiten de stad eindigen. Op die schaal heeft de regio rond Groningen, inclusief Assen, 600 000 inwoners.

Verzwaring en nieuwbouw van de individuele lijnen werden hier eerder beschreven. De lijst hieronder is bedoeld als overzicht. Het gaat hier niet om light-rail voorstellen, die al langer in de regionale politiek werden besproken. Dit wordt een ‘zware’ regionale metro, met alle lijnen geëlektrificeerd, en bijna overal dubbelspoor. Het neemt dan nagenoeg alle regionale vervoerstromen voor zijn rekening. De traditionele streekbus zou verdwijnen: in zijn plaats komt een busnet dat op de regionale metrostations is gericht.

Metro Groningen, Assen en regio: Basiskaart van Jan-Willem van Aalst, onder Creative Commons Attribution ShareAlike 3.0

 
De metro zou bestaan uit zes radiale lijnen:

• verzwaarde lijnen naar Roodeschool en Delfzijl;
• een regionale metrolijn Groningen – Stadskanaal;
• een regionale metro op de bestaande lijn naar Winschoten, als aftakking van de lijn naar Stadskanaal;
• een regionale metro op een viersporige lijn Groningen – Assen, met nieuwe stations in Glimmen en Tynaarlo en aan de rand van Haren;
• een regionale metrolijn naar Zuidhorn.

Daarnaast zijn er nieuwe regionale lijnen, geïntegreerd met de regionale metro:

• een regionale dienst op een gedeeltelijk viersporige lijn naar Leeuwarden ;
• een Hondsrug-spoorlijn van Groningen naar Emmen;
• een regionale lijn Assen – Stadskanaal – Emmen, dat als tangentlijn voor de regionale metro fungeert.

On de lijn naar Roodeschool te ontlasten, wordt de spoorlijn naar de Eemshaven verplaatst naar een nieuw tracé.

Hogesnelheidslijn Meppel – Groningen via Oosterwolde

Deze hogesnelheidslijn (HSL) door het Friese platteland, is een alternatief voor de eerder voorgestelde HSL Zwolle – Groningen. Het eerdere voorstel gebruikte een nieuw tracé tussen Zwolle en Hoogeveen, en het bestaande tracé via Assen. Hier wordt een tracé voorgesteld, dat 15-20 km verder naar het westen ligt. Het loopt met ruime bogen om de Drentse natuurgebieden, over ontgonnen heide / hoogveen zonder grote landschapswaarde.

Het tracé begint bij Steenwijk. Dat betekent dat de treinen naar Groningen eerst over de lijn naar Leeuwarden rijden. Daarna gebruiken ze een geheel nieuw tracé naar Groningen, dat de stad vanuit het westen benadert, net als de lang geplande Zuiderzeelijn.

De nieuwe lijn zou twee tussenstations krijgen, bij Oosterwolde, en tussen Leek en Roden. Evenals de eerder voorgestelde variant via Assen, is het vooral bedoeld als inter-regionale lijn, niet als verbinding Randstad – Noorden. Beide varianten verbinden Zwolle (119 000 inwoners), en Groningen (188 000). Beiden liggen in het verlengde van de voorgestelde Flevo-HSL Amsterdam – Zwolle (via de Flevopolders).

Het HSL-tracé

De bestaande lijn tussen Zwolle en Meppel wordt uitgebouwd voor 200 km/h. Aan de zuidrand van Steenwijk draait de bestaande lijn circa 40 graden naar het station. De HSL gaat min of meer rechtdoor, en meteen onder de snelweg A32. Het tracé ligt daarna in open veld, en ook ten oosten van de nieuwbouwwijk Eeserwold.

Het tracé loopt ten oosten van Eesveen, en tussen Wilhelminaoord en Noordwolde. Het draait daarbij langzaam naar het noordoosten. De lijn loopt door de velden ten noorden van Boijl en Elsloo, richting Oosterwolde. (Dit tracé vermijdt bijna elke bosperceel of heide-restant in de omgeving).

Aan de zuidrand van Oosterwolde kruist de lijn de N381. Met 10 000 inwoners is dit het grootste dorp in de streek tussen Assen, Drachten, Hoogeveen en Heerenveen. Het station komt aan de N381 te liggen: dichter bij de dorpskern kan niet, en de plek is ook geschikt voor een busstation. Oosterwolde is een logisch kruispunt voor busroutes naar de wijde omgeving, dat ooit een uitgebreid tramnet kende.

De HSL zou langs de rand van het bedrijfsterrein lopen, of mogelijk op viaduct doorheen, bijvoorbeeld langs Buurstede. Voor een station is er voldoende ruimte tussen N381 en woonboulevard.

Na Oosterwolde draait de lijn weer langzaam richting noorden, langs Weperpolder en Haulerwijk. Ook hier loopt het door agrarisch gebied, ontgonnen in de 20e eeuw, met als enige beschermde plek de Zwartendijksterschans.

Na Haulerwijk ligt het tracé in Drenthe, mogelijk deels aan de grens met Groningen. Het loopt evenwijdig aan de N979 langs Zevenhuizen, en begint weer te draaien naar het noordoosten, tussen Leek en Roden.

Bij Nietap, aan de zuidrand van Leek, kruist de HSL de weg Leek – Roden, met het tweede station. Mogelijk kan de lijn door het gat tussen Nietap en Leek, waar het slechts een straat hoeft te kruisen. In dat geval ligt het dicht bij de kern van Leek, maar verder liggen de nieuwbouwwijken van Leek en Roden niet op loopafstand, en overstap op de bus zal nodig zijn. (De dorpen hadden ooit een tramverbinding met Groningen, dat meer op een lokaalspoorlijn leek).

Hier verandert het landschap, en wordt de inpassing van een HSL-tracé een probleem. Tussen ‘Station Leek-Roden’ en Groningen ligt open veenlandschap, in de polders Leutingewolde en Matsloot. Deze worden heringericht als natuurgebied en waterberging, en ook als recreatiegebied.

De enige mogelijkheid is een tunnel, vergelijkbaar in lengte en bouwwijze met de Boortunnel Groene Hart. Het wordt circa 8 km lang, tussen Nietap en Peizerdiep. Met een station tussen Nietap en Leek, zou de lijn deels onder het Leekstermeer liggen. Dat stelt andere eisen aan de tunnel: dat kan een reden zijn, om een tracé aan de zuidrand van Nietap te kiezen.

Hier is eerder voorgesteld om een HSL uit de Randstad (Zuiderzeelijn) bij Hoogkerk aan te sluiten op de bestaande lijn.

Dat is moeilijk te combineren met het tracé vanaf Nietap: de lijn zou naar de A7 moeten draaien, en wordt daardoor langer. Een tracé langs de Peizerweg in Groningen sluit veel beter aan, op het tracé langs Nietap. De HSL zou kort langs de Eelderdiep lopen, en de A7 kruisen bij afrit 35. (De tunnel zou eindigen aan de oostzijde van de Peizerdiep, circa 500 m ten westen van de afrit).

Bij de ringweg van Groningen, sluit het tracé aan op de bestaande lijn, op slechts een kilometer afstand van Station Groningen. De komst van deze HSL, in combinatie met de Zuiderzeelijn en de voorgestelde HSL naar Hamburg vereist een grootschalige verbouwing van het station.

De tracé-varianten vergeleken

Een HSL via Oosterwolde gebruikt het bestaande tracé tot aan Steenwijk. Dat betekent dat ook treinen naar Leeuwarden met 200 km/h kunnen rijden, in elk geval tot de aftakking. Het resterende tracé kan natuurlijk ook verbeterd worden. (De twee bochten in Steenwijk zijn wel een probleem, verder is de lijn bijna overal kaarsrecht).

De HSL zou de streek tussen Assen, Drachten, Hoogeveen en Heerenveen aansluiten op het spoorwegnet. Het station Oosterwolde kan ook als toegang dienen tot de natuur- en recreatiegebieden rond Appelscha. Daar staat tegenover dat de streek dunbevolkt is, en dat de bestaande spoorlijnen wel langs de dorpen en steden lopen.

De eerder voorgestelde HSL Zwolle – Groningen gebruikt de bestaande lijn tussen Hoogeveen en Groningen. Alleen de lijn via Meppel wordt vervangen, door een HSL op geheel nieuw tracé via Balkbrug.

Met dit Balkbrug-tracé wordt de totale route Zwolle – Groningen 99-100 km lang: het tracé via Oosterwolde is even lang. Beide zijn dan 4-5 km korter dan de lijn via Meppel. Het eerder voorgestelde tracé bedient echter Hoogeveen en Assen, waar het overstap zou geven op regionale diensten naar Groningen (eventueel met nieuwe stations).

De gemeente Ooststellingwerf (rond Oosterwolde) heeft 26 000 inwoners, Noordenveld (Roden) en Leek samen 41 000. Alleen al Assen heeft net zoveel inwoners als die drie samen: 67 000. Assen is ook beginpunt van de voorgestelde regionale lijn Assen – Stadskanaal – Emmen. Het tracé via Balkbrug kan ook gecombineerd worden met een nieuwe lijn Drenthe – Twente.

De vergelijking valt dus slecht uit voor een tracé via Oosterwolde. Het voorstel is meer een theoretische oefening: ook in een dichtbevolkt land als Nederland, is het nog altijd mogelijk om hogesnelheidslijnen op geheel nieuw tracé aan te leggen.

Buslijnen Veenkoloniën

Hier wordt gekeken naar een herstructurering van de buslijnen in de voormalige veenkoloniën van Groningen en Drenthe, na de bouw van een Hondsrug-spoorlijn Groningen – Emmen, en een regionale spoorlijn Assen – Stadskanaal – Emmen. Globaal zou en verschuiving plaatsvinden, van lange noord-zuid buslijnen, naar kortere oost-west lijnen die aansluiten op de nieuwe spoorlijnen. Het gebied kan bijna volledig ontsloten worden, want bijna iedereen woont in een lintdorp.

De voorgestelde spoorlijnen lopen deels evenwijdig: de ene langs de Hondsrug tussen Zuidlaren en Emmen, en de andere door de Kanaalstreek. Deze streek ligt aan het Stads-kanaal, dat op zijn beurt de provinciegrens Semslinie volgt. Door de Kanaalstreek rijden twee verschillende diensten. De regionale metrolijn via Veendam is een radiale lijn, gericht op Groningen.

De lijn Assen – Stadskanaal – Emmen kan worden gezien als een radiale lijn Assen – Stadskanaal, gekoppeld aan een tangentlijn Stadskanaal – Emmen. Zodoende ontstaan er ook twee dwarsverbindingen, tussen de Hondsrug en de Kanaalstreek. Op de kaart is Hondsrug-lijn in zwart aangegeven, de lijn Assen – Stadskanaal – Emmen in oranje…

Deze spoorlijnen zouden vooral de huidige sneldiensten vervangen, de ruggengraat van het busvervoer in dit gebied. De bissen rijden over de N34, N385, N33, N374, en N391 – nieuwe wegen die de voormalige lokaal-spoorlijnen volgen. De voorgestelde nieuwe spoorlijnen volgen grotendeels de oude tracés, maar sluiten beter op elkaar aan. De buslijnen 300, 302, 303, 305, 312, en 600 verdwijnen in elk geval. Ander lijnen worden ingekort, en krijgen een lokale functie.

De gevolgen per lijn

Van zuid naar noord, tussen Hondsrug en Kanaalstreek, veranderen de lijnen als volgt…

Buslijn 42 via Emmer-Compascuum eindigt bij een nieuw station Ter Apel, met overstap richting Stadskanaal. De route via Roswinkel vervalt.

Bus 73 wordt ingekort tot Emmen – Ter Apel. De lange rit naar Groningen (meer dan 2 uur) vervalt: de lijn passeert het nieuwe station Ter Apel, en de spoorlijn is veel sneller. Mogelijk zou deze buslijn doorrijden naar Winschoten via Vlagtwedde, door het Westerwolde. Dat is de route van de huidige lijnen 70 en 11, dat ook vroeger als één lijn gereden werd.

Bus 28 blijft rijden Emmen – Musselkanaal – Stadskanaal maar krijgt in Valthe overstap op de Hondsruglijn richting Groningen. Het eindigt bij het nieuwe station Stadskanaal-Centrum, op de plek van het voormalige Station Stadskanaal Oost. De ritten naar busstation Gieten (aansluiting op snelbus richting Assen en Groningen) worden vervangen door een lokale buslijn.

Drie, mogelijk vier, stations in Stadskanaal…

Bus 15 rijdt van Emmen naar Musselkanaal via Exloo, niet Valthermond. Zodoende passeert het drie stations: Emmen, Exloo, en Musselkanaal-Noord. Het zou doorrijden tot Station Stadskanaal-Centrum. Tussen Musselkanaal en Stadskanaal rijden dan twee buslijnen, die de bebouwingslint goed aansluiten op de stations.

Bus 24 rijdt Beilen – Borger – Nieuw Buinen – Stadskanaal, en overneemt dus de huidige buslijn 36, exclusief de route door Wijster.

Buslijnen 302 en 312 tussen Stadskanaal en Gieten vervallen, vervangen door de herstelde spoorverbinding.

Een nieuw tracé langs Gasselte sluit de Hondsruglijn lijn aan, op het oude tracé door Gasselternijveen…

Buslijn 28 tussen Gieten en Stadskanaal wordt gekoppeld aan een lijn naar Vlagtwedde en Bourtange. Deze rijdt dan rechtdoor van Stadskanaal naar Onstwedde (niet via Alteveer), en vervangt delen van buslijnen 11 en 14, ten oosten van Stadskanaal. Deze lijn kan misschien worden doorgetrokken naar station Dörpen in het Emsland. Daarvoor is wel een busbaan nodig, om de Vesting Bourtange heen.

Buslijnen 303 en 603 (een rit per dag) vervallen, vervangen door een herstelde spoorlijn tussen Assen en Gieten (op de Hondsruglijn). Van daar tot Bareveld, op de herstelde lijn Veendam – Stadskanaal, komt er een vervangende buslijn via De Hilte, dat ook een deel van lijn 94 vervangt. Deze kan gekoppeld worden aan een deel van buslijn 10, Bareveld – Veendam via Wildervank. (Dat heeft geen gevolgen voor lijn 10 tussen Veendam en Winschoten via Oude Pekela).

Bus 58 rijdt Assen – Annen – Veendam, zoals vroeger. Deze vervangt ook een deel van buslijn 94, tussen Annen en Annerveenschekanaal.

Lijn 93 en lijn 94 zijn buurtbussen, die de kleine lintdorpen tussen Zuidlaren, Gieten, Bareveld en Stadskanaal bedienen (4-5 ritten per dag). Lijn 94 wordt grotendeels vervangen door een nieuwe noord-zuid buslijn Emmen – Bareveld. Deze rijdt door de kleine lintdorpen tussen de Hondsrug en de Semslinie (en dus niet over de N385).

Vanaf Emmen gebruikt deze de route van bus 73 naar Nieuw Weerdinge. Daar is enige nieuwe infrastructuur vereist: een busbaan tussen de Raiffeisenstraat in Nieuw Weerdinge, en de 49e Laan in Valthermond. Verder rijdt de lijn via Exlöerkijl, Exlöerveen, Buinerveen, Drouwenerveen, Gasselternijveen, Torenveen, Gieterveen, en De Hilte , naar Station Bareveld.

Deze noord-zuid buslijn is goed te koppelen aan een lijn Bareveld – Hoogezand via Annerveenschekanaal en Kiel-Windeweer. In tegenstelling tot de huidige lijn 73 over de N385, zou deze lijn wel via de lintdorpen rijden.

Station Bareveld…

Een korte nieuw lijn rijdt van het nieuw Station Zuidlaren (aan de Hondsruglijn) via Zuidlaarderveen, Spijkerboor, Eexterveen en De Hilte, naar Station Bareveld. De frequentie zal niet hoog zijn, want dit zijn langgerekte bebouwingslinten met weinige huizen, maar met deze lijn erbij, zijn de buurtbussen 93 en 94 geheel vervangen.

Buslijn 58 (Groningen – Annen) en lijn 59 (Emmen – Gieten), zijn lokale buslijnen langs de dorpen van de Hondsrug. Lijn 58 wordt doorgetrokken tot Gieten, om ze op elkaar aan te sluiten. Bij het nieuwe station van Gieten is er overstap naar Groningen, Assen, Emmen en Stadskanaal.

Station Gieten…

Hier worden de buslijnen ten oosten van de Kanaalstreek , in Westerwolde en Reiderland, buiten beschouwing gelaten. De heropening van een spoorlijn door de Kanaalstreek zou weinig gevolgen hebben voor die lijnen. Het is wel mogelijk om enkele lijnen over de grens door te trekken, naar stations op de Emslandstrecke (spoorlijn Dortmund – Münster – Emden). De mogelijkheden zijn beperkt, door de lage bevolkingsdichtheid aan beide kanten van de grens. De voorgestelde regionale spoorlijn Emmen – Meppen wordt de primaire verbinding vanuit de Hondsrug en de Veenkoloniën, richting Münster.

Hondsrug-lijn officieel voorgesteld

Een spoorlijn langs de Hondsrug van Groningen naar Emmen, is inmiddels ook door de Provincie Drenthe voorgesteld: Railvisie Drenthe 2040. Het zou een enkelsporige diesel light-rail lijn worden, en toch moet het ook een sneldienst naar Twente verwerken (over de bestaande lijn Emmen – Almelo).