Station Tilburg-Oost

De spoorlijnen vanuit Tilburg, naar Den Bosch en Eindhoven, splitsen aan de oostrand van de stad. Op beide lijnen rijden stoptrein en Intercity’s, maar de lijn naar Den Bosch heeft geen tussenstations. Hier werden eerder twee nieuwe lijnen voorgesteld: een hogesnelheidslijn Tilburg – Den Bosch langs de hoofdweg N65, en een HSL Tilburg – Eindhoven langs de snelweg A58.

Dat laat ruimte voor meer regionale treinen op de bestaande lijnen, en in dat kader is een nieuw station Tilburg-Oost zinvol. Het is echter afhankelijk van voldoende ruimte voor extra sporen en perrons. Vier sporen tot voorbij het Wilhelminakanaal zijn een vereiste voor de nieuwe lijnen, ook zonder nieuw station.

Op het nieuw station stoppen, in elk geval, regionale treinen richting Boxtel en Eindhoven. Een regionale dienst naar Den Bosch is niet vanzelfsprekend, na de bouw van een nieuwe lijn langs de N65. Het is alleen zinvol in combinatie met nieuwe stations op de lijn, en een nieuw tracé door Vught. In dat geval zijn er vijf stations denkbaar – Tilburg-Oost, Berkel-Enschot, Udenhout, Helvoirt en Vught-West.

Het station Tilburg-Oost komt te liggen bij de Ringbaan Oost, de enige logische plek. Het ligt 400 m van het Wilhelminakanaal, dat hier de rand van de bebouwde kom vormt, en op circa 1400 m van Station Tilburg. Op de kaart is de ligging te zien, ten opzichte van binnenstad, hoofdstation, en kanaal.

Klik om te vergroten: basiskaart van Jan-Willem van Aalst, onder CC 3.0 licentie…

 
De spoorlijn richting Boxtel loopt rechtdoor naar Oisterwijk, en als dat de enige lijn was, dan was het stationsontwerp probleemloos. Het nieuwe station ligt echter dicht bij de afsplitsing van de bestaande lijn naar Den Bosch, en mogelijk van twee nieuwe lijnen. Het ontwerp moet daarmee rekening houden.

Het lijkt beter om de treinen te scheiden op snelheid tussen het hoofdstation en het nieuwe station, en op richting daarna. Het wordt ingewikkeld, want de bestaande lijnen splitsen al meters na de kanaalbrug. Denkbaar is een oplossing zoals bij Vaartsche Rijn in Utrecht, met twee eilandperrons voor de regionale treinen. Ook denkbaar is en verhoogd spoor van Tilburg richting Udenhout, met nieuwe bruggen over het kanaal en de Bosscheweg.

In elk geval moet de sporenbundel ter hoogte van de Ringbaan worden verbreed, en bij voorkeur ook iets verhoogd. Bij de aanleg daarvan, kan ook het voormalige tracé van de Bosscheweg worden hersteld, in elk geval voor het openbaar vervoer en fietsers. Ooit liep de weg rechtdoor naar de huidige Tivolistraat, wat goed zichtbaar is op het beeld. De herstelde straat zou het huidige parkeerterrein kruisen.

Klik om te vergroten…

Dat vereist een nieuwe onderdoorgang, schuin onder de sporen, vanaf het Insulindeplein. De Nieuwe Bosscheweg zou in gebruik blijven als hoofdroute voor het autoverkeer, dat vooral richting A65 rijdt. De onderdoorgang kan ook worden gebruikt door een tramlijn richting Berkel-Enschot, en ook over de Ringbaan kan een tram rijden. Aanleg van een tramnet is echter geen voorwaarde voor aanleg van het station. (Omgekeerd is een station geen voorwaarde voor een onderdoorgang).

De goede aansluiting op de wijken omheen maakt dit een goed plek voor een station, maar de inpassing is moeilijk. Dat is een erfenis uit het verleden: bij de aanleg van de spoorlijnen en vooral het Wilhelminakanaal, is geen rekening gehouden met toekomstige verbetering van de spoorlijnen. Ook los van de voorgestelde hogesnelheidslijnen, hebben viersporigheid en een ongelijkvloerse kruising hier een hogere prioriteit, dan een nieuw station.

Regionale lijn Tilburg – Den Bosch

Hier werd eerder een hogesnelheidslijn Tilburg – Den Bosch voorgesteld, op een nieuw tracé langs de N65. Sluiting van de bestaande spoorlijn Tilburg – Den Bosch is daarbij zeker een optie – het heeft geen tussenstations. Hier wordt gekeken naar gebruik als regionale spoorlijn met nieuwe stations, na de bouw van een HSL op een N65-tracé.

In theorie is een gecombineerd tracé langs de N65 mogelijk. Dat is iets korter, maar biedt verder geen voordelen, die de aanleg van een viersporige lijn rechtvaardigen. De nieuwe stationslocaties bij Berkel-Enschot en Helvoirt zijn niet beter dan de oude, en Udenhout verliest juist een stationslocatie. Alleen in Vught biedt een nieuw viersporig tracé wel veel voordelen, en de oude lijn is daarop goed aan te sluiten.

De bestaande lijn

De spoorlijn Tilburg – Den Bosch is 22 km lang, station tot station. Aan de rand van Tilburg takt het af van de lijn naar Boxtel, in Vught sluit het aan op de lijn uit Eindhoven. Het tracé bestaat het uit kaarsrechte stukken met enkele scherpe bochten, ook bij de twee aansluitingen. Ooit had de lijn vijf stations en haltes: Berkel-Enschot, Udenhout, Helvoirt, De IJzeren Man, en Vught Halte. Behalve in Helvoirt, lagen ze niet naast een dorpskern.

De voorgestelde HSL richting Den Bosch zou aftakken van de lijn richting Boxtel, ten oosten van het Wilhelminakanaal. Het zou aansluiten op het tracé van de N65, ter hoogte van de afrit Berkel-Enschot.

 
In principe staat het nieuwe tracé los van de oude lijn naar Den Bosch. De aanleg van de HSL, een ook de voorgestelde HSL Tilburg – Eindhoven, vereist wel een viersporige lijn binnen Tilburg. Dat laat ook ruimte voor een nieuw station Tilburg-Oost.

Mogelijk moet het tracé aan de rand van Tilburg verbreed en verschoven worden, met extra sporen ten behoeve van de aftakkende lijnen – zoals bij Station Vaartsche Rijn in Utrecht. De eindtoestand is waarschijnlijk: na Station Tilburg eerst een station Tilburg Oost, vervolgens de aftakking HSL Eindhoven, aftakking oude lijn naar Den Bosch, aftakking HSL Den Bosch, en een regionale lijn gaat rechtdoor naar Boxtel via Oisterwijk.

Heropening stations

Direct na de brug over het Wilhelminakanaal, draait de lijn richting Udenhout, en kruist de oude rijksweg naar Den Bosch. De lijn loopt langs bedrijfsterrein Loven, en verder door de velden naar Berkel-Enschot (10 000 inwoners). Het voormalige station lag buiten het dorp, dat twee kernen heeft. De gemeente Tilburg, waartoe Berkel-Enschot hoort, wil de ruimte tussen dorp en spoorlijn volbouwen, en ook aan de overkant uitbreiden.

Geplande nieuwbouw: uit Structuurvisie Noordoost 2020, Gemeente Tilburg…

 
Voorlopig wordt alleen tussen Raadhuisstraat, Molenstraat en spoorlijn gebouwd, en dat is een geschikt plek voor een nieuw station. De gemeente wil een station dichter bij bedrijfsterrein Loven, maar geen locatie is ideaal, omdat de lijn nu eenmaal ten noorden van de bebouwing loopt. De zuidkant van Berkel-Enschot ligt aan de oude rijksweg, waar de bus een goed alternatief biedt. (Ook het voorgestelde tramnet in Tilburg telt een lijn over de rijksweg naar Berkel-Enschot).

Klik om te vergroten…

 
Udenhout (8000 inwoners), is juist goed aangesloten op de plek van het voormalige station. Een brede rechte straat met winkels, leidt naar de oude dorpskern. Net voor het station is er een bocht, maar voor een regionale lijn is dat geen probleem, omdat alle treinen stoppen, en langzaam over de bocht rijden.

In Helvoirt (4500 inwoners) lag het voormalige station pal naast de dorpskern. Er is niets veranderd sinds de sluiting, en heropening is een kwestie van perrons aanleggen. De vier overwegen in het dorp zijn wel een probleem: slechts één is geschikt voor een onderdoorgang.

 
Na Helvoirt loopt de lijn eerst door velden en bossen, dan door de ruime woonwijken aan de westkant van Vught. Ook hier zijn er veel overwegen. De scherpe bocht bij de aansluiting met de lijn uit Eindhoven, een S-bocht net daarvoor, en de noodzaak van een ongelijkvloerse kruising, zijn de voornaamste reden om het tracé te verschuiven. Dat betekent dat het gecombineerd wordt met de voorgestelde HSL, dat onder of langs de N65 zou lopen. Meer tracés zijn er niet.

Om de N65 te bereiken, zou een nieuwe lijn van de bestaande lijn afbuigen, ten oosten van Helvoirt. Op dit stuk liggen spoorlijn en N65 op circa 500 m van elkaar. De vorm van de aansluiting hangt af van het HSL-tracé door Vught, en zijn aansluiting met de lijn uit Eindhoven.

Aansluiting op N65-tracé door Vught…

 
Een viersporige N65-tracé kan alleen in tunnel: de barrière-werking en overlast van de weg zijn nu al groot. Als de ruimte toelaat, dan is dit een goede plek voor een nieuw station Vught-West, aan de kruising met de Martinilaan. Het is bedoeld voor reizigers van/naar Tilburg – ook de functie van de voormalige ‘Vught Halte’.

De aansluiting met de lijn uit Eindhoven is het grootse probleem. Die zou ook vier sporen krijgen, als onderdeel van de voorgestelde HSL Utrecht – Eindhoven. Voor een ongelijkvloerse kruising is er weinig ruimte. Woningbouw naast de sporen, en nieuwe onderdoorgangen verderop, beperken de uitbreiding.

De Eindhoven-lijn is bij de bestaande aansluiting iets verhoogd, en de N65 kruist het in een onderdoorgang. De nieuwe sporen lopen in tunnel naast de verlaagde N65. Ze kruisen deels de lijn uit Eindhoven, en klimmen naar de overweg Loonsebaan, dat een onderdoorgang krijgt. Het past allemaal, als de sporenbundel verbreed wordt aan de oostkant.

Klik om te vergroten…

 
Tot aan Station Den Bosch, 3 km verderop, wordt het tracé gedeeld met het verkeer uit Eindhoven. In principe zijn vier sporen voldoende, als de aansluiting Vught goed ontworpen is. Bij de nieuwe onderdoorgangen aan de noordkant van Vught is rekening gehouden met een vierde spoor, maar verdere verbetering van het tracé hier lijkt onmogelijk.

De regionale treinen Tilburg – Den Bosch stoppen, met een halte-afstand van circa 3500 m, op vijf tussen-stations: Tilburg-Oost, Berkel-Enschot, Udenhout, Helvoirt en Vught-West. De huidige ‘stoptreinen’ doen het net zo snel als de Intercity, maar ze stoppen ook niet, want er zijn geen stations. Met de bouw van de HSL en de heropening van stations komt er wel een duidelijk verschil in reistijd – minder dan 10 minuten voor de HSL, circa 20-22 minuten voor de regionale treinen.

Regional rail line Tilburg – Turnhout

The secondary international line Tilburg – Turnhout was closed in 1973. South of Turnhout, it still carries an hourly service to Antwerp and Brussels via Herentals. Tilburg is served by an Intercity service from Den Haag to Venlo, via Rotterdam, and Breda, and by the tangential Intercity line Zwolle – Nijmegen – Roosendaal. The original alignment in Tilburg is built over, so ‘restoration’ of the Turnhout line is not possible. What is possible is a new line with a similar function, using part of the old alignment. (Most of it is in use as a cycle path). Re-routing the line via Gilze would also allow services to Breda.

Tilburg is on two high-speed lines proposed here earlier: a HSL Tilburg – Den Bosch as part of a tangential high-speed corridor, and a HSL Tilburg – Eindhoven, as part of a new high-speed route Den Haag – Köln. However, the proposed Antwerpen – Eindhoven HSL would probably bypass Turnhout.

New alignment Tilburg – Alphen

Trains would first use the existing Tilburg – Breda line, serving the University and Reeshof stations. The new alignment would diverge just west of the Tilburg ring road. It would then turn about 110 degrees, crossing the Tilburg – Breda road at Hulten, to join the old N260 road. The curve is relatively sharp, because Gilze-Rijen air base determines the alignment here. (The road is so close to the end of the runway, that traffic is forbidden to stop while passing). The curve toward Breda is shown in yellow.

The line would continue alongside the N260, passing the village of Gilze (7000 inhabitants). A new station would be sited where the N260 crosses the old main road from Tilburg (Tilburgsebaan).

South of Gilze, the new line would run parallel to the N260, but possibly 500-800 m further east. Near Alphen, it would rejoin the old alignment. Some of it has been built over, but a parallel alignment is available, about 200 m to the east. The new station would be on the same road (Sint Jansstraat), but about 200 m further from the centre. (It is not necessary for the line to follow the N260 bypass).

The new line would definitively join the old alignment, at the southern edge of Alphen. From there to Baarle, the line runs through farmland.

Restored line Alphen – Turnhout

Baarle is a singe village with 9 000 inhabitants, put politically fragmented by Belgian exclaves. The southern half is mainly Belgian, but the problems are the same on both territories. The line is within the built-up area, there are many crossing streets, and houses have been built alongside the line.

A new alignment is possible at the eastern edge of the village, roughly along the Visweg (shown in blue). However, it is relatively far from the centre, at the edge of an commercial/industrial zone. Closer to the centre, an alignment in cut-and-cover tunnel is possible (yellow), with a station near the roundabout on the Alphen road (Alphenseweg). It would still require clearance of a strip through the built-up area.

Despite the difficulty, the best option seems to be a cut-and-cover tunnel on the existing alignment. The original station site, now a car park, can be re-used. After construction, the existing street pattern can be restored: at most, a few houses would be demolished.

South of Baarle, the old alignment again runs through farmland: nearer Turnhout it passes some nature reserves. The alignment is free of obstacles, although close to Tilburg there are houses nearby.

At the edge of Turnhout, the old line crossed the Dessel-Schoten Canal on a bridge. A new cycle bridge is under construction here, but it does not block the alignment. The new line would preferably cross the canal under a navigable aqueduct, since the land on both sides is below canal level.

The existing station site in Turnhout, on the main east-west street, would be retained. However, with a more intensive service, a cut-and-cover tunnel through Turnhout would be preferable (1200 m). That means new platforms below street level, although not necessarily in tunnel. (An alternative is to shift the platforms about 300 m to the north, with a new station entrance on the Warandestraat).

Services on the line

The new line would be 39-40 km long, from Tilburg to Turnhout, with about 15 km on new alignment. Tilburg (population 205 000) and Turnhout (40 000) are the only large centres: apart from that, the line serves only three villages. It would have a regional and interregional function.

The line is not intended as an Antwerp – Tilburg link. The existing HSL Antwerp – Rotterdam offers a shorter and faster route, via the curve into Breda. At present, Turnhout has regional services to Antwerp en Brussels. The new line could carry a Tilburg – Brussels regional service, but that is a long route. A better alternative is reopening of the Herentals – Aarschot line, allowing a Tilburg – Leuven regional service. That could be combined with a Tilburg – Brussels interregional service, with fewer stops. With an extra curve near Hulten, trains can run from Turnhout to Breda, possibly with a Roosendaal – Breda – Turnhout regional service.

Vier sporen Breda – Tilburg

De spoorlijn tussen Breda en Tilburg wordt gedeeld door twee Intercity-assen: Den Haag – Eindhoven en Roosendaal – Zwolle. De eerder voorgestelde hogesnelheidslijn Tilburg – Eindhoven is bedoeld als onderdeel van een HSL-corridor Randstad – Eindhoven, in aansluiting op de verbinding Rotterdam – Breda over de bestaande HSL-Zuid. Ook de invoering van hoogfrequente diensten tussen de Brabantse steden, vereist hier vier sporen. Breda heeft 180 000 inwoners, en Tilburg 210 000.

Het bestaande tracé heeft twee kaarsrechte stukken met een flauwe bocht ertussen, en valt nauwelijks te verbeteren. Hier wordt vooral gekeken naar de inpassing van vier sporen, zoals eerder bij de HSL-Oost Utrecht – Arnhem.

De 22-km spoorlijn Breda – Tilburg werd in 1863 gebouwd als onderdeel van Staatslijn E. Deze kreeg in 1867 een aftakking richting Turnhout en het Belgisch spoorwegnet, dat inmiddels buiten gebruik is.

Station Breda is onlangs compleet verbouwd, zonder extra sporen, maar drie eilandperrons is in principe voldoende. Ten oosten van het station is de spoorlijn verhoogd, met onderdoorgangen: er is voldoende ruimte voor extra sporen. De overweg aan de Oosterhoutseweg is alleen in gebruik voor fietsers. ProRail plant een station Breda-Oost, waarschijnlijk onder de ringweg-viaduct. Aan de rand van Breda, net voor de A27, zou de lang geplande spoorlijn Breda – Utrecht aftakken richting Oosterhout.

Na de A27, loopt de spoorlijn vooral door bos en veld, met voldoende ruimte voor vier sporen. Het passeert wel twee dorpen, waar enige aanpassingen nodig zijn. Dorst (2500 inwoners) is al bijna aangesloten op de bebouwde kom van Breda. Bij de overweg Spoorstraat is er net genoeg ruimte voor vier sporen, maar de bouw van een onderdoorgang vereist wellicht de sloop van enkele woningen. Ruimte voor een station is er niet, of er moet meer gesloopt worden.

Klik om te vergroten…

In Rijen, met parallelwegen aan beide kanten van de spoorlijn, is er zeker ruimte voor vier sporen. Die zouden op maaiveld blijven, met drie of vier onderdoorgangen. (In het bedrijventerrein aan de oostkant van Rijen, is de enige kruising al ongelijkvloers). Bij het station liggen er al drie sporen, maar een nieuwe indeling van sporen en perron is nodig. Optimaal zou zijn, de snelle sporen aan de zuidkant, en de regionale sporen met een eilandperron op de plek van het Stationsplein: het oude stationsgebouw verdwijnt. In de Julianastraat komt een onderdoorgang: ook daarvoor zullen enkele panden moeten wijken.

Klik om te vergroten…

Vanaf Rijen is het slechts 2500 m tot de eerste huizen van Tilburg. In de ruime Vinex-wijken van Tilburg-West zijn extra sporen in principe geen probleem: de overwegen (behalve de Zwartvensweg) zijn ook al vervangen. Bij de stations Tilburg-Reeshof en Tilburg-Universiteit lijkt echter geen rekening gehouden met latere viersporigheid. Hier lijkt het beter om een nieuw spoorlijn naast de bestaande aan te leggen, aan de noordkant. Er is geen goede plek voor een tweede station in Tilburg-West: die wordt overigens goed bediend door het voorgestelde Tilburgs tramnet.

Klik om te vergroten…

Vanaf Station Tilburg-Universiteit is de lijn al driesporig, en alle kruisingen in de bebouwde kom zijn ongelijkvloers. Er is bijna overal ruimte voor een vierde spoor, maar in de Alleenhouderstraat en de Fraterstraat komt deze erg dicht bij de bebouwing. Ook wegens geluidsoverlast, is sloop hier een optie. Extra sporen moeten bij voorkeur aan de noordzijde van de spoorlijn: dat sluit beter aan op de uitbreiding van Station Tilburg. (Het station wordt uitgebreid richting de voormalige hoofdwerkplaats van NedTrain). ProRail bouwt een vierde perron (zijperron), maar een tweede eilandperron zou een betere overstap bieden.

Klik om te vergroten…

Over 22 km is een zeer hoge lijnsnelheid (baanvaksnelheid) niet zinvol. Met een kaarsrecht tracé is bouwen voor 200-250 km/h wel zinvol, op de 15 km tussen de A27 en Station Tilburg-Universiteit. De lijn is dan formeel een viersporige hogesnelheidslijn (HSL).

Verdere projecten

Hier werd eerder een nieuwe lijn Tilburg – Den Bosch voorgesteld, ook formeel een HSL. Het zou gebruikt worden voor een inter-regionale dienst, uit de richting Utrecht. Dat is goed te combineren met heropening van de lijn Tilburg – Turnhout, wat op zichzelf al vier sporen vereist, ten westen van Tilburg.